Modern insanlar ve neandertallerin doğumdan sonraki beyin gelişiminde, bu iki türarasındaki  bilişsel farklılıklarla bağlantılı olabilecek farklı örüntüler tespit edildi.

Almanya Leipzig’deki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü araştırmacıları, modern insanlar ve neandertallerin doğumdan sonraki beyin gelişiminde, bu iki tür arasındaki bilişsel farklılıklarla bağlantılı olabilecek farklı örüntüler tespit ettiler.

Modern insanlarla Neandertaller arasında bilişsel farkların olup olmadığı arkeoloji ve antropolojinin tartışmalı konularından biri. Modern insanların ve Neandertallerin beyin boyutu benzerlik gösterdiği için, çoğu araştırmacı bu iki türün bilişsel kapasitelerinin benzer olduğunu düşünmekteydi. Ancak insanlarda, bilişsel kapasite söz konusu olduğunda beynin mutlak boyutundan ziyade, iç düzenlenişi daha büyük önem teşkil ediyor. Beynin iç düzenlenişi ise beyin gelişiminin hızı ve biçimine bağlı.

Enstitü’den bir grup araştırmacı, bireysel gelişim sürecinde kafatasındaki şekilsel iç değişimlerin detaylı ölçümlerine dayanarak bu değişimlerin, insanlar ve neandertallerin bilişsel gelişiminin kritik bir fazı sırasında, beyin gelişimi örüntülerindeki farklılıklar olduğunu gösterdi.

İnsan fosillerinin bilişsel yetenekleri hakkında yapılan tartışmalar genellikle malzeme kültürü (örneğin taş aletlerinin üretim sürecindeki karmaşıklık) ve kafatasının iç hacmi üzerinden yapılıyordu.

Beyin fosilleşmediği için ancak fosil kafataslarındaki (endokast denilen) beyni çevreleyen yapıların kemikte bıraktığı izler çalışılabiliyor. Modern istatistiksel yöntemleri kullanan araştırmacılar, bilgisayarlı-tomografi taramalarından elde edilen sanal endokastlardaki şekil değişimlerini karşılaştırdılar. Yetişkin Homo sapiens kafatasının belirgin küreselliği, Neandertallerde olmayan bir beyin gelişim safhasının sonucudur.

Anahtar kanıt parçalarından biri ise, yeni doğmuş bir Neandertalin kafatasına ait rekonstrüksiyon çalışması. 1914 yılında Dordogne, Le Moustier’de kazı yapan bir grup Fransız arkeolog, bir Neandertal bebeğine ait iskelet ortaya çıkardılar. İskeletin orjinal kemikleri, Bruno Maureille’nin koleksiyonunda yeniden keşfedilene kadar, 90 yıl boyunca bilim dünyasından uzak kalmıştı. Restore edilen orjinal bebek kemikleri artık daimi olarak Les Eyzies-de-Tayac-Sireuil’deki Musée National de Préhistoire’da (Ulusal Tarihöncesi Müzesi) sergilenmekte. Müze müdürü Jean-Jacques Cleyet-Merle, hassas kemik parçalarının yüksek çözünürlüklü bilgisayarlı tomografi tarayıcı ile taranmasını sağladı. Max Planck Enstitüsü’nün sanal gerçeklik laboratuarındaki bilgisayarları kullanan Philipp Gunz ve Simon Neubauer, Neandertal bebeğini dijital parçaları kullanarak, tıpkı üç boyutlu bir yapboz gibi yeniden oluşturdular.

Gunz “bir Neandertal ve insan yenidoğanının kafataslarını karşılaştırdığınızda, Neandertal’in yüzünün doğum zamanında bile daha büyük olduğunu görürsünüz. Ancak, kafatasının iç kısmına ait şekil farklılıklarının çoğu doğumdan sonra meydana gelir” iç beyin muhafazasının çoğu şekil farklılıkları doğumdan sonra meydana gelir” diye açıklıyor. Modern insan ve Neandertal yenidoğanlarının her ikisi de doğum sırasında uzamış bir kafatasına sahiptirler ancak sadece modern insanların endokastları yaşamın ilk yılında daha küresel bir şekil alır. Dolayısıyla modern insanlar ve Neandertaller farklı gelişim yolları izleyerek büyük yetişkin beyin boyutlarına ulaşırlar.

Benzer bir çalışmada yine aynı Max Planck ekibi, şempanzeler ve insanlarda yaşamlarının ilk yılından sonra gerçekleşen beyin gelişim örüntüleri arasında çarpıcı benzerlikler varken doğumdan hemen sonra belirgin farklılıklar olduğunu göstermişlerdi. “İnsanlar, Neandertaller ve şempanzeler arasında paylaşılan bu gelişimsel özelliklerin korunduğuna dair bir çıkarımda bulunmuştuk” diye açıklıyor Simon Neubauer. “Bu gelişimsel örüntü büyük ihtimalle insanın ve şempanzenin son ortak atasından beri milyonlarca yıldır değişmedi.” Yaşamlarının ilk yıllarında, Neandertaller değil ama modern insanlar bu atasal beyin gelişimi örüntüsünden uzaklaşmış görünüyorlar.

Modern insanlarla Neandertal yetişkinleri arasındaki tür farklılıklarının gelişim esnasında ne zaman ortaya çıktığını tespit etmek, potansiyel bilişsel farklılıkların altında beyin gelişim örüntüsünün yatıp yatmadığını anlamak açısından kritik bir aşama. Modern insanlar ve Neandertaller arasındaki farklılıklar hemen doğum sonrasında en belirgin halini aldığı için, gelişen beynin nöronal ve sinaptik organizasyonunda dolaylı etkileri olabilir. gelişen beyindeki nöronal ve sinaptik düzenlenmelerde dolaylı etkileri olabilir.

Bireysel büyüme esnasında bilişsel kapasitenin gelişimi, beynin arka plandaki bağlantı örüntüsünün olgunlaşmasıyla ilişkili. Doğum esnasında, insanlardaki sinirsel devreler seyrek halde bulunurken, erken beyin gelişiminde gerçekleşebilecek en küçük değişikliklerin bile, davranışı ve bilişi etkileyen bağlantı örüntülerinde farklılıklara yol açabileceği klinik çalışmalarla gösterilmiş. Modern insanlarda bu süreçte ortaya çıkan beynin farklı bölgeleri arasındaki bağlantılar, üst seviye sosyal, duygusal ve iletişimsel işlevler açısından önemli. Bu nedenle Neandertallerin, dünyayı bizim görüyor olduğumuz gibi görmüş olmaları pek olası değil.

Bu yeni çalışma modern insanların doğum sonrasında kendilerine özgü bir beyin gelişim örüntüsü sahibi olduklarını ve bunun bizi en yakın akrabalarımız olan Neandertallerden ayırdığını gösteriyor. Bu bulgu aynı zamanda yakın zamanda gerçekleştirilen önemli bir buluş olan Neandertal genomu projesi ışığında bakıldığında da ilginç. Modern insanlarla Neandertal genomu arasında yapılan karşılaştırmada çıkan farklılıklardan üçünün beyin gelişiminde kritik bir rolü olduğu düşünülüyor. Araştırmacılardan Philipp Gunz, bu çalışmanın insanlar ve Neandertaller arasındaki bilişsel farkları ortaya çıkarmak kadar, kendi türümüze ait bazı genlerin modern insanlar arasındaki seçiliminin nasıl olduğunu tanımlamak bakımından da önemli olduğunu söylüyor.
(soL-Bilim Teknoloji)