Bahsettiğimiz gibi mozaik evrim, türlerin bazı atasal özelliklerinin, vücutlarının geri kalanı farklılaşırken, olduğu gibi kalması veya genele oranla çok az değişmesidir. Bu sebeple, bu atalardan evrimleşen yeni türler, atasal özelliklerini net bir şekilde taşırlar ve canlılar arası geçişi açık bir şekilde gösterirler. Bunların bazı tipik örnekleri şöyledir:

1) Australopithecus Türlerinde İki Ayak Üzerinde Yürümenin (Bipedalizm) Evrimi

Australopithecus türleri, insan evrimi için çok önemli ara basamaklardır. İnsanlara gidecek evrimsel soy hattının 6 milyon yıl kadar önce şempanzelere gidecek soy hattıyla Afrika’da ayrılmasından sonra, insanın iki ayak üzerinde tam olarak yürümeyi evrimleştirmesi, insanı “insan” yapacak birçok özelliğin evrimleşebilmesini sağlamıştır. Bu atalarımızın ve kuzenlerimizin fosillerini incelediğimizde, bipedalizmi mümkün kılacak olan kemik yapısının ve genel anatominin mozaik bir biçimde, birbirlerinden farklı zamanlarda evrimleştiği görülmektedir. Örneğin bipedalizmin en önemli basamaklarından biri olan pelvis kemeri, diğer bütün evrimsel değişimlerden önce meydana gelmiştir. Bu sebeple, erken Australopithecus türlerinde, iki ayak üzerinde yürümenin önemli birimlerinden biri olan bu kemerin evrimleştiği, ancak buna rağmen diğer evrimsel değişimlerin henüz meydana gelmemiş olmasından ötürü tam olarak yürüyemeyebildikleri görülmektedir.

Elbette iki ayak üzerinde yürümekten kastımız, geçici olarak iki ayak üzerinde durmak ve hareket etmek değil, ömrünün büyük bir kısmını iki ayak üzerinde geçirmektir.

2) Archaeopteryx ve Kuşların Evrimi

Kuşların dinozorlardan evrimleşmesinin de, mozaik evrimin en güzel örneklerinden biri olduğunu görmek mümkündür. Archaeopteryx, bu evrimsel değişimin köşebaşı türlerinden biridir, çünkü Darwin’in Türlerin Kökeni isimli şaheserini yayımladığı zamanlarda, geçiş özelliği gösteren en nadide türlerden biri budur. Günümüzde, bu şekilde önemli geçişlere ait binlerce tür tanıyor olmamıza rağmen, o zaman için bu türün önemi ve değeri anlaşılmalıdır.

150 yıl kadar önce Darwin kitabını yayımladığında, en yakın arkadaşlarından biri olan Thomas Huxley de, bu teoriden yola çıkarak Archaeopteryx ile ufak bir terapod dinozor olan Compsognathus türlerini birbirleriyle karşılıklı olarak analiz etmiştir. İki fosil de birbirine yakın noktalarda, Bavyera’daki Solnhofen kireçtaşları içerisinde bulunmuştu. Huxley, iki türün birbirlerine çok yakın olmasına rağmen, iki temel özellik açısından farklı olduklarını göstermişti: Archaeopteryx’in ön kolları farklıydı ve tüyleri vardı! Yani Archaeopteryx, yakın kuzeninden genel iskelet olarak neredeyse hiç farklılaşmamıştı, ancak türün geçirdiği iki basit görünümlü ancak önemli evrim, kuşların evrimine giden yolda önemli bir basamağı gösteriyordu.

Kısaca Archaeopteryx, kuşların dinozorlardan evrimi hakkında bildiğimiz onlarca ara türden veya kuzen türden biri olarak, mozaik evrimin de harika örneklerinden birini göstermektedir.

3) Çayır Köstebekleri

Anthony Barnosky tarafından yazılan Kuzey Amerika Kuvaterner Memelilerinin Morfolojik Değişimleri isimli kitapta, çayır köstebekleri olarak bilinen Microtus pennsylvanicus türünü mozaik evrimin günümüzde, gözümüz önünde gerçekleşen ve son 500.000 yıldır gerçekleşmekte olan bir örneği olduğunu anlatmaktadırlar. Türün ve atasal fosillerinin analizlerini yapan ve genetik olarak inceleyen yazar, türün bazı kısımlarının diğerlerinden farklı zamanlarda ve hızlarda değiştiğini ispatlamakta ve bunun halen olmakta olduğunu göstermektedir.

4) Darwinopterus

Teruzorlar olarak da bilinen uçan sürüngenler (veya “pterosaurs”) içerisinden ikonik bir cins olan Darwinopterus, mozaik evrimin en ilginç örneklerinden birini barındırır. Cinse ait en temel tür olarak görülen D. modularis türü, diğer tüm teruzorların aksine ilk defa anatomik olarak hem uzun kuyruklu teruzorların (Ramporhinkoid teruzorlar) hem de kısa kuyruklu teruzorların (Piterodaktiller) özelliklerini taşımaktadır.

Çinli bilim insanları tarafından yapılan kapsamlı analiz, türün iki klad arasındaki evrimsel bir geçiş olduğunu göstermektedir. Ekip, makalelerinde şu sözlere yer vermektedir:

“Bu fosil kaydı, iki temel klad arasındaki geçişi gösteren ve bu fenomene kanıt olan eşsiz örneklerden biridir. Sinir bozucu bir şekilde, bu alandaki bu tür fosiller halen oldukça nadirdir ve geçişlerin daha detaylı ortaya konulması gerekmektedir.”

Ekip, bunun haricinde türü şöyle izah etmektedirler:

“Darwinopterus modularis, uzun kuyruklu teruzorlar ile daha yeni özelliklere sahip, ayırt edici bir şekilde kısa kuyruklu olan pterodaktiller arasındaki temel ve şimdiye kadar az anlaşılmış geçişe ait ilk güçlü kanıtları sunmaktadır. Tür, inanılmaz bir şekilde modüler yapıdadır: kafatası ve boyun tipik olarak pterodaktillere benzemektedir; ancak iskeletin geri kalanı neredeyse tamamen plesiomorfiktir ve temel teruzorların özelliklerine aynen sahiptir. Bu şablon, modüllerin birbirleriyle sıkı sıkıya ilişkili özelliklerin birbirlerinden yarı-bağımsız ve ayrı tarihlere sahip olabileceğini ve doğal seçilimin temel odaklarından biri olduklarını, evrimsel geçişlerde önemli bir rol oynadıklarını göstermektedir.”

5) Atların Evrimi

Günümüzde evrimin artık tartışılamayacak kadar net bir örneği olan atların evrimindeki mozaiklik de, mozaik evrimin en güzel örneklerinden birisidir. John Maynard Smith’in Evrim Teorisi isimli kitabında da örneklerini verdiği gibi, Bruce J. MacFadden tarafından yazılan Fosil Atlar: Equidae Ailesinin Sistematiği, Paleobiyolojisi ve Evrimi isimli kitapta, atların küçük köpek boyutundaki türlerden nasıl bugüne kadar kademeli olarak evrimleştiği ve bu geçişi ne kadar net bildiğimiz anlatılmaktadır. İki kitapta da, atların bu irileşmeleri ve kendilerine has özelliklerini almalarındaki mozaik evrim gösterilmekte, bazı özelliklerin diğerlerine göre daha hızlı evrimleşerek, atların evrimindeki ara türlerin çok net geçiş örnekleri gösterdiği izah edilmektedir. Atların özellikle son birkaç milyon yılda ne kadar hızlı bir şekilde evrimleştiklerini, fosil kayıtlarındaki mozaik evrim örneklerinden görmemiz mümkündür.

6) Platypus ve Memelilerin Sürüngenlerden Evrimi

Özellikle Mesozoik dönem olarak bilinen 252-66 milyon yıl öncesinde memelilerin sürüngenlerden ayrılarak evriminde, mozaik evrimin çok net örnekleri görülmektedir. Bu net örneklerin başında da Platypus olarak bilinen Ornitorenk ve atasal türleri ile kuzenleri gelmektedir.

Tür hakkındaki bir analizi şuradan okuyabilirsiniz. Buradan da görebileceğiniz gibi, tür müthiş bir geçiş örneği olduğu gibi, adeta mozaik bir sanat eseri gibidir. Çünkü türün özellikleri, sürüngenlerle memeliler arasındaki geçişe ait birçok örneği bir arada bulundurmaktadır. En basitinden, türün memeli olduğunu gösterir biçimde kılları ve süt bezleri olmasına rağmen, tıpkı sürüngenlerde olduğu gibi yumurtlayarak doğurmaktadır. Üstelik sadece Platypus değil, Ekidna türleri de benzer özelliklere sahiptir ve genetik analizler bu canlıların atalarının, memelilerin sürüngenlerden ayrılmasından sonra ilk ayrılan gruplar olduğunu, bu yüzden bu atasal özellikleri halen taşıdığını ortaya koymaktadır.

Sonuç

Uzun lafın kısası, mozaik evrim, evrimsel biyolojinin tartışılmaz gerçeklerinden birisi olduğu gibi, evrimin de en net geçiş örneklerini bize sunan alanlarından birisidir. Bu doğa gerçeğini, evrime karşıymış gibi kullanabilmek, gerçek bir çaba ve art niyet gerektirmektedir.

Umuyoruz ki mozaik evrimi ve mozaik türleri anlamanızı sağlayabilecek bir yazı olmuştur.

Yazan: ÇMB (Evrim Ağacı)

Kaynaklar ve İleri Okuma:

1.Carroll R.L. 1997. Patterns and processes of vertebrate evolution. Cambridge University Press
2.Nature
3.Cambridge University
4.PNAS
5.Fosil Atlar: Equidae Ailesinin Sistematiği, Paleobiyolojisi ve Evrimi
6.Brown Üniversitesi
7.Wikipedia “Mosaic Evolution” Makalesi

evrimagaci.org